Autor: prof.dr sc. Slavko Zdravkovi?
 |
|
Autor: Branislav Krsti? U knjizi su, u devet poglavlja, obra?ena 134 istorijska grada i 1523 spomenika javne, stambene, vjerske, vojne, privredne, memorijalne, narodne arhitekture i inenjerskih gra?evina, od kojih su 574 blie opisana, jer je to na?in da se sagleda ukupan ivot naroda, a ne da se svede samo na probrane spomenike. Gradovi i spomenici nisu dati po abecednom redu, nego po enciklopedijskim odrednicama o civilizacijama (rimska, bizantijska, islamska) i historijskim razdobljima (romanika, gotika, renesansa, barok, historijski stilovi, savremeno razdoblje), to ?e re?i po temama. Tako je nastala Tematska enciklopedija, grafi?ki savremeno sloena, kao dvije knjige u jednoj. Kao enciklopedija, ona sadri i statisti?ko istraivanje 11 obiljeja batine, povijest zatite, njena pravila, zakone i slube. Autor brino obra?uje arhitektonsku batinu koju su na ovom tlu ostavile helenska, rimska, bizantijska i islamska civilizacija, srednjovjekovne slovenske drave, Osmanska i Habzburka imperija i Republika Venecija, kao i savremeno razdoblje, a prati i jevrejsku arhitektonsku batinu. U okviru istraivanja batine autor unosi nove poglede. Potpunije opisuje i objanjava porijeklo obi?ajnih pravila u gradnji jadranskih i osmanskih gradova. Vojne gra?evine obra?uje kao ?inioce gradnje gradova i ure?enja velikih teritorija (npr. Vojna krajina). Batini privrednih gra?evina daje zna?aj kao preduvjetu za gradnju svih ostalih. Zanimljivi su dijelovi knjige u kojima obra?uje kolonizaciju i urbanizaciju Slovenije u XIII i XIV i Vojvodine u XVIII stolje?u ili izostanak gradnje gradova u dravi Nemanji?a. Narodnoj arhitekturi posve?eno je posebno poglavlje u kojem je, prvi put, obra?ena kao paralelno arhitektonsko stvaralatvo u svim vrstama batine. Posebna panja u knjizi poklonjena je izvornoj batini Junih Slovena tokom druge polovine Srednjeg vijeka, kad stvaraju drave i gradove. U ovom zlatnom dobu batine starih Slovena to su: gradovi na isto?noj obali Jadrana podignuti po graditeljskim pravilima iz vremena Rima koji, jedini u Evropi, nastavljaju da se grade u Srednjem, mnogi i u Novom vijeku, po istim, ali tad obi?ajnim pravilima, skromne i slikovite strarohrvatske, staroslovenske crkve (IX do kraja XI st.), u vrijeme primanja hri?anstva, manastiri drave Nemanji?a i Despotovine (druga polovina XII do po?etka XV st.) koji stvarala?ki pomiruju arhitekturu pravoslavnog Bizanta i katoli?ke romanike, narodna arhitektura ste?aka i njihovih nekropola (sredina XIII do po?etka XVI st.), koja nema ni predaka ni sljedbenika. Nijedna od ovih grupacija nije epizodna pojava, jer svaka traje vie stolje?a i ozna?ava ne samo graditeljsku pojavu, nego i historijsko razdoblje drutva. To je ?udesno doba u kojem slovenski narodi uspijevaju da se samosvojno kulturno izraze i da stvarala?ki potencijal ostvare u politi?kom i vojnom okruenju Bizantije, Venecije, Austrije i Ugarske. O?ekujemo da ?ete poeljeti da nabavite ovu knjigu zato to se razlikuje od ostalih o spomeni?koj batini. Ona se suprotstavlja shvatanju da su spomenici kulture skup ad hoc izabranih spomenika izvu?enih iz vremena i okruenja u kojem su nastali, pa istraivanje batine ne svodi na njih same, ve? batinu obra?uje kao autenti?nu gra?u za tuma?enje prolosti. Sljedstveno tome dokazuje da je njihov povratak u ivot u izvornoj ili odgovaraju?oj namjeni na?in da se trajnno o?uvaju. Uvaava Venecijansku povelju (1964) koja utvr?uje da historijski spomenik predstavlja svjedo?anstvo odre?ene civilizacije, nekog zna?ajnog doba razvoja ili nekog historijskog doga?aja, to ?e re?i da ne predstavlja samo sebe, nego svjedo?i o civilizaciji, dobu ili doga?aju. Slijede?i ovaj stav autor nastoji da utvrdi drutveno-historijsko zna?enje arhitektonskog izraza odgovaraju?ih razdoblja. Gra?evine i gradovi izraz su drutva koje ih je gradilo i kao batina, one, u ovoj knjizi, pruaju mogu?nost ?itaocima da rekonstruiraju prolost naroda na ovom tlu u razdoblju koje odabere (na primjer, slovenske drave u Srednjem vijeku, doba Osmanske ili Habzburke imperije, gotike, baroka ili drugo). ivimo u vrijeme koje je otvorilo put ka novim interpretacijama prolosti. Knjiga je, me?utim, utemeljena na izvornoj graditeljskoj batini, koja nije podlona novoj interpretaciji. Batina ostaje u ulozi koju je uvijek imala - oslonac u tuma?enju prolosti zasnovan na izvornim ?injenicama. Sadrina knjige je, u osnovi, komparativno istraivanje, pa raznolikost civilizacija, religija i imperija ove jedinstvene teritorije Evrope ?ini je veoma atraktivnom u vrijeme kad se zemlje na ovom tlu zatvaraju u svoje granice. Knjiga je namenjena svima koje interesira prolost est drava na tlu junoslovenskih zemalja, ljubiteljima i istraiva?ima kulturne batine, posebno onima koji se bave zatitom spomenika, kao i arhitektima i istori?arima, studentima arhitekture i umjetnosti. Slubama zatite spomenika kulture ustupa, odavno o?ekivanu, klasifikaciju spomenika, zasnovanu na iskustvu evropskih drava.
|
Urednik: Tomislav Toth
