Autori: Prof. dr Stevan J. Prohaska, Vladislava I. Barto�-Divac, An?elka R. Koprivica i saradnici
Godina: 2014.
Br.strana: 478
Povez: tvrd
Format: A-4
Fotografije: kolor na kunsdruku
Cena: 12100,00 rsd / 105 eur


Publikacija �Inteziteti jakih ki�a u Srbiji�, predstavlja najobimniju i jedinu monografiju koja analizira problematiku jakih ki�a na celokupnom prostoru jedne dr�ave, kako u Srbiji, tako i na �irim prostorima, odnosno susednim dr�avama i koja je napisana sa namenom da prvenstveno bude svakodnevni priru?nik za in�enjere koji dominantno re�avaju zadatke vodoprivrednog planiranja, odnosno u svojim planiranjima i projektovanju kao jednu od ulaznih veli?ina koriste i podatke o vremenskim i prostornim karakteristikama padavina kao klju?ne komponente za analizu procesa oticanja i bilansa voda, ali i svim drugim in�enjerima koji se bave problematikom vodnih resursa i vodoprivrede. Po�to je publikacija op�irno obuhvatila problematiku analize ki�a ona ?e sigurno mo?i biti kori�?ena ne samo u prakti?nom in�enjerskom radu nego i kao materijal za kvalitetno i �iroko obrazovanje u toj oblasti.

Knjiga je podeljena u osam slede?ih poglavlja uz izuzetno veliki broj priloga grupisanih u 19 tematski podeljenih celina:

1. Uvod
2. Proces formiranja oblaka i nastanka padavina
3. Merenje padavina
4. Obrada padavina
4.1 Osnovna obrada rezultata merenja
4.2 Redukcione krive ki�a jakog intenziteta
4.3 Definisanje zavisnosti: visina (intenzitet)-trajanje-povratni period (verovatno?a) ki�e
4.4 Vremenska i prostorna raspodela ki�a jakog intenziteta
5. Dosada�nje obrade pluviografskih traka u Srbiji
6. Nove obrade pluviografskih traka
6.1 Osnovni parametri ki�nih epizoda sa maksimalnom sumom padavina
6.2 Obrada za period diskretizacije 1 sat
6.3 Obrada za razli?ita trajanja ki�e
7. GIS prezentacija rezultata najnovijih obrada pluviografskih traka u srbiji
7.1 Kori�?enje gis tehnologije za automatsko odre?ivanje karakteristika jakih ki�a na teritoriji republike srbije
7.2 Procedura prora?una karakteristika jakih ki�a
7.3 Prora?un merodavnih intenziteta jakih ki�a kratkih trajanja i oblika hijetograma ki�e odre?enog trajanja u proizvoljnoj tra?ki na teritoriji republike Srbije primenom gis softveraimer prora?un redukcionih krivih i intenziteta ki�a kratkih trajanja
8. Zaklju?ak

U prvom poglavlju dat je sa�et prikaz zadatka izrade monografije koji se mo�e sa�eti kao definiranje prostorne i vremenske raspodjele visina/inteziteta jakih ki�a na teritoriji Srbije kao jednog od osnovnih ulaza u analizama ?iji je zadatak planiranje i projektovanje vodoprivrednih objekata i sistema.

Drugo poglavlje ukratko se osvr?e na osnovne principe procesa u atmosferi koji su va�ni za formiranje oblaka razli?itih vrsta i posljedi?no tome, principe nastanka padavina.

Tre?e poglavlje vrlo sa�eto govori o problemima merenja padavina, odnosno merenja ki�e i snega, kao dominantnih padavina koje u?estvuju u formiranju procesa oticanja. Obzirom na zadatak monografije da se bavi analizom jakih ki�a, odnosno ki�a sa trajanjem manjim od jednog dana, istaknut je problem potrebe njihovog mjerenja automatskim registratorima. Kada su u pitanju mjerenja padavina trajanja kra?eg od jednog dana, ispravno je istaknut i problem njihovog merenja samo u toplom delu godine.

?etvrto poglavlje posve?eno je uvo?enju u tzv. osnovne statisti?ke obrade rezultata merenja padavina, kako pomo?u ki�omera, tako i pomo?u pluviografa. U po?etku poglavlja obja�njavaju se osnovni pojmovi veli?ina koji su osnova za analize padavina u narednim poglavljima kao �to su: sumarna visina padavina, intezitet padavina, srednji maksimalni intezitet, i dr. Obzirom na dominantno merenje jednodnevnih padavina/ki�a obi?nim ki�omjerom, u nastavku se obja�njava potreba uvo?enja u analizu ki�a i redukcionih krivih ki�a (maksimalnih visina ki�a, maksimalnog srednjeg inteziteta i minimalnog inteziteta ki�a) koje u osnovi predstavljaju temelj za uspostavljanje odnosa ki�a razli?itih trajanja kra?ih od jednog dana i ki�a trajanja jedan dan, �to omogu?ava uspostavljanje zavisnosti odnosa visine/inteziteta ki�e i trajanja ki�e za lokacije na kojima su mjerene samo jednodnevne ki�e. Nakon obja�njenja redukcionih krivih ki�a, ukazuje se na glavni rezultat tzv. sekundarnih obrada ki�a u formi dobro poznatih krivih/zavisnosti: visina/intezitet ki�e - trajanje ki�e - povratni period javljanja, koje predstavljaju jedan od klju?nih ulaznih podataka u planiranju i projektovanju vodoprivrednih objekata i sistema. U nastavku se obja�njava potreba i procedure za definisanje prostorne i vremenske raspodele ki�a jakog inteziteta preko zavisnosti integralnih bezdimenzionalnih visina ki�e i bezdimenzionalnog vremena trajanja ki�e, te zavisnosti prose?ne visine ki�e, odnosno koeficijenta redukcije ki�e i vrednosti veli?ine slivne povr�ine.

U petom poglavlju daje se istorijski pregled publikacija/elaborata ?iji sadr�aj se odnosni na problematiku analize jakih ki�a u Srbiji, kao i ilustrativan pregled raspolo�ivih istorijskih nizova padavina koji su ?inili bazu za analize i prora?une obavljene u ovoj monografiji.

�esto poglavlje monografije predstavlja osnovu za izradu klju?nog sedmog poglavlja ove monografije, odnosno u njemu su predstavljeni svi rezultati provedenih analiza jakih ki�a na teritoriji Srbije sistematizirani u slijede?a tri podpoglavlja: Osnovni parametri ki�nih epizoda sa maksimalnom sumom padavina, Obrada padavina sa diskretizacionim periodom od jednog sata i Obrada visina/inteziteta ki�a za razli?ita, analizirana trajanja ki�a. Tako je u prvom delu/podpoglavlju, za sve analizirane ki�omerne stanice, dat uporedni tabelarni pregled maksimalnih dnevnih padavina i padavina sa maksimalnim ki�nim epizodama, kao i unutargodi�nja zastupljenost broja dana sa maksimalnom sumom padavina i broja dana sa pojavom ki�nih epizoda sa maksimalnom sumom padavina u vidu preglednih tabela i odgovaraju?ih grafi?kih prikaza u formi histograma. Drugi deo ovog poglavlja predstavlja odgovaraju?e tabelarne i grafi?ke prikaze bezdimenzionalnih krivih ki�nih epizoda sa maksimalnom sumom padavina, prosje?ne u?estalosti i kumulativne u?estalosti ki�a razli?itog trajanja sa odgovaraju?im verovatno?ama tih razmatranih pojava. Rezultati prethodno pomenutih analiza ura?eni su odvojeno za razli?ite administrativne jedinice u Srbiji, kao i Srbiju u celini. Ovakva prezentacija rezultata je verovatno bila uslovljena zahtevom investitora monografije, iako bi sa stru?nog aspekta daleko bio interesantniji poku�aj sistematizacije istih rezultata po nekom drugom kriterijumu, na primer karakteristi?nim klimatskim regionima.
Tre?i deo ovog poglavlja prakti?no se odnosi na rezultate analiza provedenih u prethodnim poglavljima za sva druga, u ovoj monografiji analizirana trajanja ki�a od 10 do 1440 minuta, po?ev�i od redukcionih krivih maksimalnih visina ki�a, maksimalnog srednjeg inteziteta i minimalnog inteziteta ki�a u tabelarnoj i grafi?koj formi pa do ordinata tzv. pomo?nih redukcionih krivih tako?e prezentiranih po razli?itim administrativnim jedinicama.

Sedmo poglavlje sadr�i opis osnovnih karakteristika i na?in kori�?enja razvijenog software-a u GIS platformi za definiranje: (i) zavisnosti visina ki�e/intezitet ki�e - trajanje ki�e - povratni period javljanja i (ii) odgovaraju?ih hijetograma ki�nih epizoda za unaprijed odabrano trajanje ki�e i vjerovatno?u/povratni period javljanja na bilo kojoj odabranoj ta?ci na teritoriji Srbije, bez obzira da li su na njoj u proteklom vremenu vr�ena mjerenja padavina. Obzirom na prethodno istaknutu namjenu monografije da ona prvenstveno bude svakodnevni priru?nik za in�enjere koji dominantno re�avaju zadatke vodoprivrednog planiranja i u tom re�avanju kao jedan od ulaznih parametara koriste podatke o ki�ama na odre?enom prostoru, ovo poglavlje se zaista mo�e smatrati klju?nim u smislu upotrebne vrednosti ove monografije. Naro?ito treba ista?i ?injenicu da su izuzetno obimni rezultati prora?una i analiza obavljenih u ovoj monografiji predstavljeni u vidu ilustrativnog i vrlo upotrebljivog seta GIS karata koje predstavljaju prostornu raspodjelu visina/inteziteta ki�a razli?itih trajanja i povratnih perioda javljanja na teritoriji Srbije. Ilustrovani primer kori�tenja razvijenog software-a u odre?ivanju zavisnosti visina/intezitet ki�e-trajannje ki�e-povratni period javljanja, te �eljenih hijetograma za selo Orlovat u Banatu, uistinu pokazuje jednostavnost njegovog kori�tenja za �irok krug potencijalnih korisnika.
Monografija je bogato ilustrovana tabelama i slikama u okviru teksta. Rezultati svih analiza su, na 573 stranice, ilustrovani i potkrepljeni tabelarnim i grafi?kim prilozima. Na samom kraju se nalaze 54 karte u GIS tehnici koje omogu?avaju da se odrede karakteristike kratkotrajnih padavina bilo gde u Srbiji.

Kao �to je poznato, kratkotrajne padavine predstavljaju polaznu osnovu za projektovanje, izgradnju i odr�avanje hidrotehni?kih objekata (mostovi, propusti i sl.), kao i vodoprivrednih infrastrukturnih sistema (sistemi za odvodnjavanje, kanalizacioni sistemi, odvodnja aerodroma i autoputeva i td.). Mo�e se konstatovati da kratkotrajne - intenzivne padavine predstavljaju prvorazredno pitanje sigurnosti i funkcionalnosti objekata i bezbednosti stanovni?tva i materijalnih dobara.

Sagledavanje relevantnih karakteristika predmetnih padavina vr�i se na osnovu dugogodi�njih kontinualnih osmatranja i merenja padavina na na?in koji daje visine padavina u razli?itim vremenskim intervalima po?ev od nekoliko minuta do 24 sata (1.440 minuta) za razli?ite verovatno?e pojave. Sa druge strane, osnovna karakteristika kratkotrajnih padavina je da obuhvataju relativno male povr�ine. U datim uslovima bi bilo neophodno da se automatska kontinualna merenja vr�e na velikom broju ta?aka kako bi se obuhvatile ki�e male rasprostranjenosti. Me?utim, oprema za prikupljanje takve vrste podataka i njeno odr�avanje su relativno skupi, pa ni bogatija dru�tva od na�eg nisu u stanju da finansiraju formirajnje i odr�avanja tako guste mre�e.

U navedenim uslovima u ?itavom svetu je uvre�ena praksa da se automatsko-kontinualno merenje padavina vr�i na ograni?enom broju lokacija, dok se paralelno koristi mre�a mnogo brojnijih stanica za osmatranje padavina jednom dnevno (ili ?ak re?e). Kori�?enjem odre?enih postupaka i procedura vr�i se transpozicija rezultata merenja sa automatskih stanica na gu�?u mre�u i tako na ?itavu teritoriju.

Obrade kratkotrajnih padavina u na�oj zemlji vr�ene su u sklopu razvojnih hidrotehni?kih i infrastrukturnih projekata. Metodologije rada su bile razli?ite, a rezultati su se odnosili samo na odre?enu lokaciju. Do sada nisu u?injeni ozbiljniji poku�aji da se na sistemati?an i sveobuhvatan na?in izvr�i obrada padavina za teritoriju cele Srbije. Radi toga, u okviru izrade Vodoprivredne osnmove Srbije, pristupilo se kompleksnom sagledavanju karakteristika kratkotrajnih padavina (du�ina ki�nih epizoda, visina i intenzitet padavina, oblik hijetograma, verovatno?a pojave i dr.)
Osnovni cilj rada u ovoj Monografiji bio je da se, na bazi postoje?ih podataka sa 30 automatske (pluviografskih) stanica i 437 obi?nih padavinskuh stanica u Srbiji usposteve modeli i mehanizmi za odre?ivanje relevantnih karakteristika kratkotrajnih padavina na bilo kojoj lokaciji u Srbiji odre?enoj geografskim koordinatama (X,Y). Da bi se ova ideja preto?ila u koristan proizvod, na svih 30 pluviografskih stanica su definisane brojne karakteristike kratkotrajnih padavina kao �to su visina ki�e i njen intenzitet, kao i oblik hijetograma.
Obrade su provedene za slede?a trajanja ki�e ?: 10, 20, 30, 60, 120, 360, 720, i 1.440 minuta, a dodatno su analizirane maksimalne dvodnevne i trodnevne padavine;
Za svaku stanicu i za svako trajanje ki�e su definisane linije verovatno?a prevazila�enja, a sumarni pregledi i definitivne obrade su dati za karakteristi?ne, u praksi naj?e�?e kori�?ene verovatno?e P: 0,1; 1; 2; 5; 10 i 50%.
Uz pomo? redukcionih krivih ?(?),  ?av(?) i ?'(?) izvr�eno je transformisanje relevantnih karakteristika kratkotrajnih ki�a na bezdimenzionalne veli?ine i njihova regionalizacija. Povezivanjem ovih karakteristika definisanih za 30 automatskih pluviometrijskih stanica sa karakteritikama maksimalnih jednodnevnih padavina poznatih na 437 obi?nih ki�omernih stanica, stvorena je osnova da se defini�u svojstva kratkotrajnih ki�a prakti?no na teritoriji ?itave Srbije. ?itava procedura je stavljena u GIS i na taj na?in formirano 54 karte (6 verovatno?a X 9 trajanja ki�e) na kojima su prikazani ki�ni intenziteti. Zahvaljuju?i GIS tehnologiji omogu?eno je da se za bilo koju ta?ku u Srbiji, za koju se zadaju geografske koordinate (X,Y), mogu odrediti visine ki�e - odnosno ki�ni intenziteti i raspored ki�e u toku odabranog trajanja ki�ne epizode (?) i �eljene verovatno?e P.
Na kraju obrade je pokazan primer za odre?ivanje svojstava kratkih ki�a za nekoliko odabranih patametara (?) i P na lokaciji Orlovat. Dobijeni rezultati pokazuju dobro slaganje sa najbli�om automatskom pluviometrijskom stanicom Zrenjanin.
Na osnovu prednjeg opisa mo�e se zaklju?iti da su rezultati ove Monografije impresivni. Uprkos brojnim pote�ko?ama koje proisti?u iz razli?ite du�ine osmatranja i nedovoljne sistematizacije u prethodnim osnovnim obradama i organizacionih pote�ko?a, postignuti su ciljevi koje su obra?iva?i postavili u uvodnom delu Monografije. Takav zaklju?ak sledi iz slede?ih ?injenica:
a) Prvi put posle Drugog svetskog rata na sistemati?an i sveobuhvatan na?in izv�rna je obrada i analiza svih raspolo�ivih podataka i dobijeni su rezultati od interesa za veliki broj in�enjerskih, projektanjtskih i komunalnih organizacija, kao i za potrebe dr�avnih slu�bi zadu�enih za za�titu stanovni�tva. To je zapravo i prvi poduhvat takve vrste u regiji;
b) Prezentirani rezultati omogu?avaju da se za bilo koju ta?ku na teritoriji Srbije mogu odabrati karaketeristike padavina koje zadovoljavaju kriterijume neophodne i postavljene zahteve za projektovnje, odr�avanje ili pogon konkretnih in�enjerskih i infrastrukturnih sistema. Zahvaljuju?i ogromnom ulo�enom trudu na sistematizaciji i sveobuhvatnoj analizi raspolo�ivih podataka, a uz pomo? razvijenog softvera u GIS tehnici, kori�?emi rezultati u budu?nosti ne?e presudno zavisiti od obra?iva?a i bi?e standardizovani.
Ovaj izvestilac smatra da rezultati bilo koje obrade ne mogu posedovati vi�i kvalitet i pouzdanost nego �to su kvalitet i pouzdanost ulaznih podataka. U tom smislu sna�no podr�avam stav obra?iva?a da ovu Monografiju treba inovirati u narednih 10 -15 godina. U me?uvremenu, dr�avni organi i nadle�ne slu�be treba da ulo�e dodatni napor da se pove?a obim i podigne kvalitet podataka na vi�i nivo, sa ciljem da inovirana Monografija obogati novim podacima i kvalitetom.
Imaju?i u vidu dobijene rezultate, kao i zna?aj i domete Monografije u celini, sa zadovoljstvom preporu?ujem da se ovo delo u celini �tampa u predvi?enom broju od 500 primeraka. Uveren sam da ?e ova Monografija biti od velike pomo?i projektantima, rukovodiocima komunalnih slu�bi. poljoprivrednih organizacija i dr�avnih slu�bi nadle�mih za odbranu od poplava i za�titu od elementarnih nepogoda. Na taj na?in Monografija ?e neosporno ostvariti pozitivan uticaj na sveukupan razvoj i optimalno funkcionisanje vodoprivrednih i infrastrukturnih sistema i efikasan rad dr�avnih slu�bi i organa.

Na osnovu svega prethodno izne�enog mo�e se zaklju?iti da se radi o jednom va�nom i kvalitetnom delu koje ?e obogatiti stru?nu pa i nau?nu literaturu iz jednog va�nog hidrolo�kog podru?ja. Shodno re?enom, korisno je ponoviti da ?e monografija biti kori�?ena ne samo u vodoprivrednoj praksi i od strane gra?evinskih in�enjera, ve? ?e je koristiti i brojni drugi stru?njaci koji se u svom radu susre?u sa problematikom analize ki�a, odnosno pojavnosti vode u prirodi. Tu se prije svega misli na poljoprivredne stru?njake koji se bave navodnjavanjem i odvodnjavanjem te erozijom tla, in�enjere �umarstva i jo� neke druge. Obzirom na poznate stavove mnogih projektanata u oblasti hidrotehnike pa i brojnih hidrologa da se na osnovu osmatranja dnevnih padavina mo�e do?i do zaklju?aka o svojstvima padavina kra?eg trajanja, �to se u hidrolo�koj praksi smatra vrlo nepouzdanom procedurom, ova monografija ?e pomo?i da se takve procedure u budu?oj projektantskoj praksi izbegavaju, pa i u potpunosti elimini�u. Dakle, mo�e se konstatovati da je monografija ki�a itekako vredan stru?ni i nau?ni poduhvat od velikog zna?aja za Republiku Srbiju, ali i koristan priru?nik koji ?e svoju pravu vrednost tek potvrditi u svojoj �irokoj in�enjerskoj primeni.

Vodoprivreda Srbije uveliko je profitirala ovim izdanjem. Bez sumnje, stru?na i nau?na javnost Srbije je dobila vredno izdanje koje ?e koritiri kako aktivnoj, tako i budu?im generacijama in�enjera projektanata.

Recenzenti:
Dr Husno HRELJA, dipl.in�.gra?.
Redovni profesor Gra?evinskog fakulteta, Univerziteta u Sarajevu za nau?nu oblastHidrologija i Vodoprivreda
Dr Dragoslav Isailovi?, dipl. in�. gra?.